Ўзбек миллий қўшиқларини қайта куйлашлик замирида осонлик билан хит яратишдек туюлмоқда. Ёдда қолган, осон қабул бўлади ва оммалашиб уни қайта куйлаган хонандага омадни тайёр келтирадигандек.

Ижтимоий тармоқда   Охунжон Мадалиевнинг  “Қўнглимда бир ёр, қўйнимда бир ёр” қўшиғини Сардор Мадалиев тарафидан қайта куйланган тури аёвсиз танқид  қилинганига кўзим тушди.

Расво қилиб, йўлини хам , матнини хам бузиб куйлаган-деб мусиқа шинавандаларини ғазаби қайнагани кўринади.

Зиёда тарафидан “Сайдинг қўябер Сайёд” ва “Эй мухаббат” қўшиқлари  устоз  санъаткорларини айримлари тарафидан танқид қилинган бўлса-да, Зиёдага бу қўшиқлар омад келтирганини инкор этиб бўлмайди.  Айниқса махорат билан ижро қилингани сабаб хам  халқдан  унчалик  танқидлар  бўлмади.

Дилсўзга   росмана омад келтирган қўшиқ хам қайта куйланган “Бегим эй” қўшиғи бўлди.  Унинг хам ижро махорати тахсинга лойиқ сабаб халқ қўшиқни яхши қабул қилиб, бу қўшиқ  Дилсўзнинг илк хити сифатида эътироф этилди.

Ана энди навбат Умидахонга келгандек...

 Бир неча йўл ва стилда қўшиқ куйлаётган Умидахонга у хаммаси ярашгани, унинг куйлаш манерасидаги пластикаси мавжудлиги билан бахоланса керак.

Шоу-бизнес тилида айтганда: “Эплади, ўхшади , еди”!

Нуриддин Хайдаровнинг “Бир вақтлар эдинг юлдузим, энди кимга юлдузсан жоним” дея куйланган шлягер қўшиғи Умидахон талқинида Тв ва радио орқали қайта куйланган тури “айланмоқда”.

Менинг шахсий фикримча Умида талқинида аъло даражада маромига етказиб куйланган.

Бироқ , эски қўшиқларни қайта куйлаётган Умида ва бошқа хонандаларга  айтиладиган бошқа гап хам бор. Минг махорат  ва маромига етказиб куйлагани билан икки салбий тарафи бордек:

Бири бу енгилликка интилишдек, омадни тайёрига эришиш бўлиб ўзлик ва келажак учун ўзининг қўшиқларини қолдиришига  интилмасликлари бўлса,  икинчиси  келажак ёшлари учун илк куйлаган хонандани тарихдан ўзлари билмаган холда ўчириб юборишаётгандек.

Ахир қайта куйлангани  келажакка яқинроқ  бўлиб, ўша қайта куйлаган хонанда билан танилиб  тураверади.

Санъатшунос ёки мусиқа шинавандалари ўз йўлига, аммо янги давр ёшлари ёқтирган қўшиғини тарихига кўпам қизиқавермайди ва мана шу қўшиқни шу куйлаган деяверади.

Даврдан-даврга  миллий қўшиқларимиздан  ўтмиш қўшиқлари  билан ўтилаверса, унда бу даврдан нима қолдираяпмиз?- деган учунчи муқобил савол хам бор...

Шулар хақида юқорида тилга олинганлардан бири  Умидахонни сухбатга чорладик.

Умидахон:- Ижодим давомида  Нуриддин Хайдаровни “Юлдузимсан”,  Фароғат Рахматовани “Ўргилай Сиздан” ва  Саодат Қобуловани “Сендадир кўнглим” деган қўшиқларини қайта куйлаганман.

Зиёдани стратегиясини қўллаётгандексиз ...

Умидахон:-Гап ундамас, биласиз, бошида миллий йўналишда бошладим, миллийликдан бошлай  дедим.  Ва у нафақат катта хамда  ўрта ёшлардагиларга балки ёшларга хам маъқул келди. Секин асталик билан бир хиллик бўлавермайдику-деб,  эстрада йўналишида куйлай бошладим. Бу йўлдаги қўшиқларим хам, ёшларга хамда ёши катталарга хам ёқди. Кўпчилик , ўша устоз санъаткорларни хам  “Фақат эстрада йўлида бўлиб кетмагин , орада миллий қўшиқлардан хам куйлаб туриш керак” деган маслахати билан   репертуарда турфа хиллик бўлсин ниятида,  фақат шўх эстрада қўшиқлари эмас,   миллий қўшиқлардан хам  куйлаяпман.  Миллий қўшиқларни сокин турида куйлаганингиз  яхши  чиқади дейишади, билмасам, ўзим хам шўхга қараганда сокин турдаги қўшиқларни ёқтираман. Ва шўхини эстрада йўналишида яхшироқ айтаман деб ўйлайман, миллийда эса сокин  турида куйлаганим яхши чиқадими дейман-да.

Эски қўшиқларни қайта куйлаганда ўша устоз санъаткорларни танқидига учраб қолиш мумкин. Зиёда хам устоз санъаткорларнинг айримларини танқидига учраган “Бузиб айтди, қайта куйлаши керакмасди”-каби.  Вокал тарафлама ва махорат билан янги аранжировка ва талқинда  куйлаганингиз  ёқимли бўлиши мумкин , аммо ўша устоз санъаткорларга ёқмаслиги  хамда  танқидга таваккаллик хақида ўйладингизми? Қўшиқдаги эски охангни сақлаб қолиш ва ёки ёшлар эски қўшиқларни куйлашида маъсулият бўлиши керак деган хадик бўлмадими сизда?

Умидахон: -Тўғри, барибир қўрқасиз  ўша қўшиқни яхши билганлар “Қўшиқни мана бу ерини бундай куйлаб қўйибди” деб гапиришидан. Ўша манерада куйладим деб айта олмайману,  лекин ўша илк куйлаган хонандани йўлидан чиқиб кетмасликка харакат қилдим.  Юқорида айтилган қайта куйлаган ва бошқа миллий қўшиқларим устида ишлаган бастакор Муродилла Хакимов билан, қолаверса санъатда бир неча йил ишлаган инсон-отам  билан  маслахатлашган холда куйладим.  Барибир ўзингизнии  ичингиздан чиқариб ва ўзингизга мослаштириб куйлайсизда.  Бу дегани жуда бир йўлини бузибмас, ортиқча ноласиз ва  билинарли даражада бузиб куйламадим.  Эркак куйлаган қўшиқ бўлганига, аёл куйлаганида тон кўтарилади ва  бошқачароқ бўлиб чиқади, лекин қўшиқ бузулмай куйланди. Балки ўзим томонимдан нимадир қўшилгандир, лекин  у ортиқча ёки бузиб эмас.  Хозирча танқид ёки эътироз эшитмадим, хаммага ёқаяпти.

Отам бир неча йилдан бери санъатда ишлаган дедингиз, уларга тўхталсангиз.

Умидахон:-Мирхотам Хожиев 40 йилдан бери санъатда , хозир нафақадалар . “Ўзбекистон” ансамблида , “Ўзбек Давлат филармонияси”да хонанда бўлиб ишлаганлар, шунингдек,  “Шодлик” ансамблида рахбар бўлганлар.  Фахриддин Умаровни шогирдлари бўлганлар, у киши отамни ўз ёнларига олиб бирга ишлашган.  Умуман оиламиз санъат оламидан,  онам билан отам бирга ўқиб ишлашган. Онам  Хавасхон радиода хор жамоасида ишлайдилар.

Хит яратишгача бўлган ўзликни топиш  жараёнида  “Кел шу эски қўшиқни қайта куйласам яхшироқ таниламан”  деб эски қўшиқларга мурожаат қилинадигандек.  Нима учун янги қўшиқларга эринасизлар? Миллий қўшиқни янгисини хам қилса бўладику.  Янгиларидан “Кел, ярашайлик” қўшиғингиз шундоқ хам яхши оммалашганди.

Умидахон:-Тўғри...тўғри.. Охирги қўшиқларимдан миллийсидан “Айлама” деган қўшиқ бўлди.  Шунчаки кўпроқ маслахат беришади-да, ўзимга хам ёқади.  Эски қўшиқларни қайта куйлаш хит даражаси бўлсин деган ниятда бўлмайдику.  “Юлдузим” қўшиғини хам куйлашимни маслахат беришди  “Қайта куйласанг яхши бўларди, ўша пайтда тинглаган ёши катталар билади шу қўшиқни” деб.  Кейин мухлислардан хам мана шу эски қўшиқларга ўхшаган қўшиқлар куйласангиз сизга ярашади деганлар бўлди.  Тўғри , эстрада қўшиқлари  менга  кўпроқ  ярашади, буни ўзимам биламан,  ўзингиз хам  “Кел ярашайлик” хақида илиқ фикр билдириб, шундай қўшиқлар қилинг, ярашади сизга дегандингиз.  Ўзимга хам ёқади, лекин мухлислар талаб қилишади-да.

Аксарият хонандаларда айнан шу куйлаш манерасидаги пластикаси ва мослашуви  бўлмагани учунам бир хиллик билан кифояланиб қолишади, бироқ сизда акси, миллийда хам эстрадада хам маромига етказа оласиз, бу тахсинга лойиқ, бироқ, масалани бошқа тарафи хам бор-да.  Нима учун эски қўшиқларни қайта куйлайвериш керак, нима учун янги қўшиқларни  эмас? Тарих олдида маъсулиятни сезиш керакку, юз йил ўтар ва балки “Юлдузим” қўшиғини Нуриддин Хайдаровники деб эмас, Умидахонники деб эслашар?  Эски хониш ва артистлар номи ўчиб кетиши мумкинку.

Бугунги даврданоқ Нуриддин Хайдаровни қўшиғи Нуриддин Хайдаровники  бўлиб қолмаяпти ва нима учун келажак учун Умидани қўшиғи Умиданики бўлиши керак эмас? Келажак учун масалани бу тарафи ва миллий қўшиқ яратиш учун албатта қайта куйлаш шартми?

Умидахон:- Тўғри бу гап бир тарафдан, лекин кўп бастакор ва шоирлар билан ишламоқчи бўлсак,  барибир эски пайтдаги қўшиқларга етмайди-да!  Ғоялар...билмадим унақа даражадамас деб хисоблайман. Мана “Айлама” деган қўшиқни куйладим,  кўпчиликка ёқди мусиқаю матни хам, бироқ хақиқатдан хам ўзингиз яратмоқчи бўлган қўшиқ камдан-кам деб ўйлайман , билмадим, қанақадир яхши чиқмайдими,  омадли чиқмайдими... одамларга кўпроқ  шу эски қўшиқларни куйласангиз  ўша нарсалар эсига тушиб  қанақадир...

Шунисини айтяпман-да, бу осонроқ йўли,  тайёр қўшиқ ва тайёр хит бўлиб бўлган,  одамларни ёдида бор. Мураккабини танланг демайману, аммо ўзликчи? Умидахончи?

Умидахон:-Ўзимни хам миллий қўшиқларимни хам қиляпман, лекин бундайларини хам куйлаяпман.  Бу дегани хамма қўшиғим шу эски қўшиқларни қайта куйлашдан  иборат бўлади деганимас.

Лекин хозир қайта куйлаганингизни ўзи учта бўлиб турибди.

Умидахон:-Ха, учта бўлиб турибди, тўғри, уям  бўлса бир йилда бир мартта бўляпти.

(иккимиз шу жойида кулиб юборамиз)

Умидахон:- (кулиб) Бутун хамма репертуарим  шундан иборат эмас демоқчиман-да,  бир йилда бир маротаба қанақадир янгилик бўлсин деб қайта куйланяптида.

Таксида кетаётганимда радиода  “Юлдузим”ни эшитиб қолдим ва маромига етказиб куйлаганингизни ўзимга эътироф этдим,  шунчаки иқтидори, потенциали ва махорати бўлган сиз каби хонандалар нима учун ўзини янги қўшиғини қилмас экан дейман.  

Умидахон:-Яхши ғоялар йўқ-да,  кимгадир бориб  “Мана шундай нарса хохлаяпман” десангиз  ўша истаганингиздек қилиб бермайди.  Кейин ўйланибам қоласиз, халққа ёқармикан деб .

Халққа ёқармикан дегани хатодир балки, аввал одамни ўзига ёқиш керак,  ўзингиз маза қилиб куйлаганингиз , ўша қўшиқда яшай олганингиз , хис қилганингизни куйласангиз у жонли бўлса керак . Сиз хам халқни бўлагисизку, сизга ёққани нега халққа ёқмайди, унга бошқача қараш керакмас, у бошқа эмас.  Агар халққа нима ёқаркин деган топишмоқ билан қўшиқ қиладиган бўлсангиз, менимча,  хеч қачон яхши нарса ярата олмайсиз. Сиз нима истаётганингизни  етказсангиз менимча яхши бўларди...дейман-да!

Умидахон:-Тўғри... Бу гапингиз  хам тўғри.  Ашулани яратаётганда барибир ичингиздан ўтказиб , яхши кўриб ичингиздан чиқарасиз ва ўзингиз таъсирланганингиз бошқаларга хам етиб боради.

Хуллас, “Юлдузим” қўшиғини қайта  куйлаганингиздаги махорат ва маромига етказганингиздан  шу турдаги қўшиқлардан ўзингизникини хам қилсангиз деган тилакдаман.  Шунчаки халқ олдидаги мажбурият ўз йўлига, аммо тарих олдидаги мажбурият мухимроқ  бўлса керак.

Келажакда “Умидахонни қўшиғини қайта куйласам” деганидан  “Бир вақтлар Умидахон Нуриддин Хайдаровни қўшиғини куйлагандику” дегани барибир бошқача бўлса керак.  Вақт ўтиб,  Худо хохласа устоз даражасига етишганингизда  бошқача бўлади.  Кейин  ортга қараганда, “Нима ўзи яратгандим?” дегани ачинарли бўлса керак, чунки вақт ўтиб бўлган бўлади.

Умидахон:-Бўлди, бу сухбатдан кейин энди шундай қилмасам хам бўлмас (кулади)

Сиздек иқтидорли хонандага куюниб гапирдим-да)

Умидахон:-Рахмат (кулади) хурсанд бўлдим.  Хақиқатдан ўтириб яхшилаб ўйлаб ўзимизни қўшиқлардан қилиш керак.

Диктофондан ташқари бироз яна сухбатлашган Умидахонни ёши ёки тажрибасига қараб бахо бериб эмас, иқтидор ва махоратига қараб хурмат қиламан, очиғи (муомала маданиятига хам албатта) ва ундан янада жўшқинроқ ижодни кутиб қоламан.

Мавзу доирасидаги фикрларингизни изохларда билдирарсизлар.