Санъатдаги босқичларни мен ўзимча бундай тасаввур қиламан:

Узоқ узоқ тарихда аввал шунчаки кўнгилдан куйланган, ё сурат чизилган ва ё мазза қилиб рақсга тушилган. Бу энди мени тасаввурим-да.

Кейин одамларга ёққани ва талаблар тушгани учун улар давомлаб янада рухланиб давом этаверганлар. Кейин эса бундан пул хам топса бўла бошлади...

Бугунга келиб хаммаси аралашиб кетди.

Ўзим четдан назар солиб кузатганларимдан келиб чиққан холда санъат ахлини уч кўринишга бўлсам:

Телба ижодкор!

  Кўнгил ижодхонаси ишламаса туролмайдиган телба ижодкорлар. Улар гап-сўзида, турмуш тарзида хам рости ғалатироқ бўлишади, шунинг учун хам  ижод намунаси ўзи каби хайратлантириб келаверади. Бундайларга пул, кўриниш ва хоказоларни қизиғи йўқ, бошқа ишни қила олмайди, куйламаса туролмайди, улар шу учун яралган. Улар дардини хеч қачон айтмайди, чунки айта олмайди, шундай яралган у фақат куйлаб айтиб бера олади. У фақат қўшиқда маза қилиб йиғлай олади, у фақат қўшиқдангина рохатланиб шодлана олади. Бор шундайлар рости улар оддий инсон каби бу хислатларни оддийча хис қила олмайди, хаётда ростакасимига йиғлаб, ё рохатланиб кула олмайди хам.

Қўшиқ керак!

 Ижод унинг ТИЛИ. Санъат унинг хам бахти ва хам бахтсизлиги. Шунинг учун хам улар бир дуне қўшиқ яратмайдилар, улар ўз хаёти, кечинмалари, атрофдаги кузатиб таъсироланганлари хақида куйлайдилар. Куйлаганда хам шундай куйлайдиларки беихтиёр у нарсани хис этасиз. Шунинг учун хам йиллар мобайнида атиги 5-6тагина қўшиқ қилсалар хам бутун умрга арзигулик шлягер қилишади. Бундайлар учун одамларнинг хайратланишлари қизиқ эмас, одамларнинг таъсирланиб кўзларидан ёш оқиши мухим.  Хар қанча рейтинглари юқори бўлса хам улар кўпроқ ёввойироқ бўлишади, одамлар диққат марказида бўлиш унчалик мухим эмас, хаттоки ёлғизликни хуш кўришади. Гохо уларни топиш хам қийин бўлади. Топганингизда эса ажабланасиз, оддийгина бир кулбада бесарамжон ёйилган хонада бир ахволда вақт ўтказаётган бўлади.

Бундай ижодкорнинг энг катта душмани бу илхом бўлади. Айнан илхом уйку кушандаси бўлади,  ижодкорнинг кўзи илинган пайти, уйқуни энг ширин пайтида келиб мияда айлана бошлайди. Агар шу захотиёқ ўзини зўрлаб уни қоғозга ёки ёзув мосламасига ёзиб улгурса бўлгани, акс холда уйғонгач хеч нарса ёдда қолмайди. Шунинг учун бу нарсани билиб олган ижодкор хамиша уйқу келган пайти бирдан туриб ижод қилиб кетавериб ўзини ва юрагини зўриқтира бошлайди.  Демак, уларнинг аксарият 99 фоиз қўшиқлари муаллифи хам ўзлари бўлади. Булар камдан кам холатларда бастакор ва шоирлар билан ишлашади. Лекин кўнгил телбаси бўлгани учун бирон бошқа гўзал  шеър ёки мусиқадан тез таъсирланиб қўшиқ хам қилишади. Аммо унда барибир мухим сайқални телба ижодкор беради. Барибир мухим рольни қўшиқда ижодкорнинг ўзлиги эгаллаб туради.

Аксарият холларда бундайлар хаётда ёлғиз ўтишади ва афсуски кўпинча бирон салбий иллатларга ароқхўрлик ёки гиёхвандликка тобе бўлиб хаётдан ўтиб кетадилар. Чунки ижод тилида гапира олмагач ё у ягона сўзлаш имкони бўлган санъати қандайдир бир сабаб билан (сабаблар эса бизда хамиша топилади, улар турфа ва шу қадар ахмоқонаки) чегараланиб қолса унутишга энг осон йўли деб мана шундай салбий малхамни топишади. Лекин, у инсонни хаётдаги тарбияси ва ички иродасига боғлиқ, агар у дархақиқат инсон сифатида кучли ва енгилмас бўлса санъатни хам шу тариқа ушлаб тураверади.

Телба ижодкор қўшиқларини йиллар ўтиб умуман умрида эшитмаган одам тинглаб қолса худди ўша давр одамидек таъсирланаверади. Унинг қўшиқлари ностальгиядан кўра жони борлиги билан яшайверади. Чунки қўшиқни мусиқасини ўчириб туриб фақат хонишни ўзини тинглайдиган бўлсангиз шуни ўзи бирламчи ва етарли бўлади.

Хамма жон айнан шунисида бўлади. Қўшиқлар орасида ўйинбопи бўлса хам, оёқлар яйрагани билан, кўнгил жойлашган кўкрак қафасингизда бир олам хислар жунбуш уриб туради. Ўйнатиб йиғлатади, йиғлатиб кулдиради. Уларнинг ижод намуналари инсонларни хислари устидан хукумрон бўлади, қандайдир бир қадамларга туртки бўла олади.

Шоу-артист!

Юқоридаги хаққоний ижодкор бўлса буниси аниқ артист! Ўзини хаддан зиёд севган. Унга халқ фикри, олқиши мухим. У хамиша диққат марказида бўлиши керак, бўлмаса яшолмайди. У хам ўзига хос телба, лекин ижодкормас, одамларга мухтож телба. Аксарият холларда бундай инсонлар хам юқоридагилар каби  хаётда ёлғиз бўлишади, лекин уларга буни фарқи йўқ, чунки уйда фақат ухлагани келишади. Уйғониб агар уйда оз муддат қолиб кетса бу улар учун фожеа, зудлик билан кимгадир қўнғироқ қилишлари керак, ким биландир учрашишлари, кимдандир мақтов тинглашлари, кимнингдир нигохида яшаши керак. Улар сахнага чиққач, олқишлардан бошқалардан анча кучлироқ завқланишади.

 Қўшиқлар яратишда улар пала-партиш ва тўхтамай ижод қилишади, яъни қўшиқларни мавзуси, матни фарқи йўқ, асосийси тез тез ва кўп бўлиши керак. Тақлидларга бўй беришади, чунки хамиша зўр бўлишга ошиқиб атроф оламдаги зўр нарсаларни андаза олиб барчасини бирда намоён қилишга ва у хамма фишкалар бир унда намоён бўлишига ошиқади. Бошқа тарафдан у хамма зўр нарсалар шайдоси, хаётдан ортда қолмаслик учун ўша ютуқлар билан бир қаторда бўлиш деган тушунчани ўша қатордан олиш билан адаштиришади. У қаторда БЎЛИШ ва у қатордан ОЛИШдаги фарқ эса оддий :ўзлик йўқотмаган холда оригиналлик ва  замон билан хамнафас бўла олиш.  

Одамларни хайратлантиришга ошиқишади, улар учун асосийси одамларнинг дили эмас, кўзлари катта-катта очилиши мухим. Хар бир ижод намунасидан сўнг қаерда нима ёзилди, ким қандай фикр билдирди мана шуниси билан яшаш улар учун мухим. Кўпроқ шоуинсон деб аташ хам мумкин. Мана шу мувозанат бузилиши ва хайратлантираман деб қандайдир чегара бузилиб гохида масхарабоздек бўлиб қолишади.  

Юқоридаги телба ижодкор инсонлар ёввойи бўлса булар қайтанига ижоддан холи пайти хам қаердадир диққат марказида бўлиб мана шу диққатдан чарчаб бориб ухлаши керак. Бунинг негизида балки болаликдан қандайдир бир комплекс ётиши хам мумкин.  Шунинг учун хам долзарбликни йўқотишдан жуда қўрқишади, ижод суст бўлган пайт хеч бўлмаса нима биландир пиар қилиб диққатда бўлишга ошиқишади. Машхурликкача балки билинмагандир, лекин машхурлик пайтида қандайдир муддатда ёлғиз қолиш улар учун ўлим билан баробар. Оламда нимадир мухим нарса кечиб улар қуруқ қолаётгандек, барча уларни унутгандек туюлаверади.

Бундайларни балки санъати аъломасдир, лекин улар хамиша изланишади, яхшироқ бўлишга харакат қилишади, қандайдир махоратларни хам эгаллашади, лекин афсуски буларнинг қўшиқлари жуда кам холларда йилларга ошно бўлади. Бўлган тақдирда хам фақат ностальгия учун, ўша даврдаги қандайдир бир холат ёки воқеа билан боғлиқ бўлиб эслатади. Афсуски уларнинг қўшиқларида жон ва махорат суст бўлади. Шунчаки сунъий гўзалликдан иборат гўзал мусиқа ушлаб тура олади. Балки шунинг учун аксарият қўшиқлари қалб жойлашган кўкрак қафаси учун эмас, қалб назар солмаган оёқлар учун яралган бўлади.

Енгилмас хаваскор!

Хавас,мавқе, моддий юксалиш, шухратпарастлар. Атрофдагилар олдида юксалиш ишқи, юлдузликка интилиш. Мана шу хислар кучли бўлганлар хар қанақасига бўлса хам эришишга интилишади. Керак бўлса йиллар мобайнида бўш келмайдилар. Иқтидоринг ноль дейишса хам, расмий хужжат билан сенга эмас санъат дейилса хам бўш келмайдилар. Айнан мана шу шижоат уларнинг катта ютуғи ва омади бўлади. Юқоридаги телба ижодкор ўзи яратса бундайлар эса хар бир долзарб шоир ва бастакорларни холи жонига қўймай хит сўрашади.

 Кимдадир омадли қўшиқ чиқса даров уларни шоири ва бастакори билан қизиқишади. Аксарият холларда улар масхарабоз бўлиб қолишади. Қандайдир бир аниқ имидж ва йўналиш бўлмайди, аксарият холларда кўчирмачилик билан яшашади. Улар учун мукофот ва тақдирланиш жуда мухим. Уларнинг ижоди асосан мана шу мукофот ва тақдирланишларга эришгач тўхтайди. Чунки санъатга қизиқиш қолмайди. Хавас кучли бўлгани билан унга эришиш йилларни талаб қилса хам курашиш мумкин лекин, эришгач у хавасдан хеч нарса қолмайди. Шунинг учун хар қанча рейтинги баланд бўлгунча барчада жуда бир ўжар, енгилмасдек туюлган бўлса, тақдирлангандан сўнг бирдан санъатдан йўқ бўлииши ажабланарли туюлади. Ёки бўлмаса бошқа ишни қила олмай таниқли бўлиб бўлгани учун бир маромиликда пул келиб туриши учун, умуман йўқ бўлиб кетгунча  тўйларда кўриниб юраверади.

Улардан интервьюда эса хамиша ана портлаб қайтаман, мана портлаб қайтаман деб йиллар мобайнида портллашни реклама қилиб ўтаверадилар. Портллаш тугул паққиллаш хам бўлмайди. Булар  бир умр ижодда қолиши мумкин, кеча енгилмаслиги билан ижодда бўлган бўлса, рейтинги ўтиб кимларгадир ўзича устоз, кимларгадир продюсер ва ё нималардир қилиб бурнини суқиб юраверади. Йиллар мобайнида шу қозонда бўлгани уларни хам хурмати ва хам ютуғи бўлади холос. Бу эса уларни учратгандаги  "Вой анави фалончи писмадончиевку!” деган гапда айнан ўша йиллар мобайнидаги юлдузлик стажи айтилган бўлади дегани.

Шоу-бизнесни четдан кузатиб, психологик қарашлар  билан  шахсий хулосаларга келинди.

Албатта бошқа тоифалар хам бўлиши мумкин, муаллифга аён бўлганлари устида тахлил қилинди холос,  бу тоифалар шахсий фикр деб қабул қилиниши мақсадга мувофиқ.

Юқоридаги уч тоифа хар бир санъаткорга аниқ тўғри келмасада аксарият тарафлари ўхшаш келиши билан уч тоифага бўлинди. Аниқ бир санъаткорга атаб тайёрланмади.

Хўш сиз билан ва суйган санъаткорингиз қай тоифада экан?

Sayyod