Мунаввара Абдуллаева деганда, дарҳол кўз олдимизга у театрда саҳналаштирган "Чимилдиқ”, "Андишали келинчак” спектакллари келади. Бир неча машҳур актёр ва актрисаларнинг устози бўлган бу аёл ҳақида, шогирдлари доим меҳр билан сўзлайдилар. Баъзилар эса уни жуда қаттиққўл устоз деб ҳам биладилар.

Мунаввара Абдуллаева театр режиссёри сифатида, ўзи саҳналаштирган спектакллар билан томошабинларни театрга қайтара олди дейиш мумкин. У саҳналаштирган спектакллар, бир неча йиллардан буён театр саҳнасидан тушмай келмоқда.

Кўп йиллик устоз режиссёр Мунаввара Абдуллаеванинг ўзи тан олган камчилиги, театр унинг учун қандай жой эканлиги ва у саҳналаштираётган спектаклларни томошабоплигининг сири, унинг режиссёрлик фаолиятидаги энг даҳшатли ҳодиса, ҳамда, ўз ўғли ёш режиссёр Дилбек Тўраевга тегишли очиқ-ойдин фикрлари ҳақидаги суҳбатимиз, Тошкент Давлат Санъат институтининг кафедраларидан бирида бўлиб ўтди.

Бу вақтда устоз, бир неча шогирдларига саҳна маҳоратидан сабоқ бераётган экан. Бу жараённи ҳам бироз кузатдим.

Қисқача маълумотлар.

Мунаввара Абдуллаева 1950 йилда Марғилон вилоятида таваллуд топган. 1968-1971 йилларда Марғилон План-иқтисод техникумида таҳсил олган. 1971 йилда Тошкент Давлат Санъат институтининг "Театр ва кино актёрлиги” бўлимига ўқишга кириб, 1975 йил муваффақиятли тамомлаган. Институтни битирганидан сўнг, у таҳсил олган курсни йўлланма билан Сирдарёдаги Олим Хўжаев номли театрга юборилиб, у ерда бир йил ишлагач, Тошкентга қайтган. 1976-78 йилларда Москвага бориб, Москва Давлат Театр санъати институтида педагогика бўйича аспирантурада ўқиган. Шуни баробарида театрларда, режиссурадан ҳам амалиёт ўтаган. Ўша даврдаги санъат дарғаларидан Олег Табаковни курсига, Владимир Андреевни курсига, Андрей Гончаровни театрига бориб, дарс олган.

1978 йилдан Ўзбекистон Давлат Санъат Институтининг "Драма ва кино санъати” факультети, "Драма ва кино санъати” кафедрасининг доценти.

Театр режиссёри. 1989 йилдан буён Ўзбек Миллий Академик драма театри саҳнасида "Чимилдиқ”, "Андишали келинчак”, "Бевалар”, "Дадажон демайман” каби турли машҳур спектаклларни саҳналаштирган.

2000 йилдан "Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган Ёшлар мураббийси”.

Кинода эса "Кичкина табиб”, "Макрли дунё” каби бир қатор фильмларда роллар ижро этган.

Феруза Фаттохова: - Театрда режиссурага қўл уришингизга нима ёки ким сабабчи бўлган?

Мунаввара Абдуллаева:- Москвадан қайтганимдан сўнг, институтда кичик ўқитувчи қилиб ишга олишган. Мен устозлардан сабоқ олиб, изланиб, шу даврда педагогикага кириб келдим. Профессионал режиссурага қўл уришимга асосий сабаб, Ўзбекистон халқ артисти Турғун ака Азизов бўлдилар. Улар жуда ҳам камтар инсон. Биз улар билан курс олгандик. Улар жуда катта тажрибага эга бўлсалар ҳам, мени бирга театрда спектакл қўйишга чақирдилар. Биринчи бўлиб биргаликда Мақсуд Шайхзоданинг "Мирзо Улуғбек” пьесаси асосида, "Мирзо Улуғбек” спектаклини қўйганимизда, улар биринчи марта саҳналаштирувчи режиссёр, мен эса уларга ёрдамчи-ассистент бўлдим. Бу биринчи ишим эди. Спектакль муваффақиятли чиқди ва жамоатчилик томонидан яхши кутиб олинди. Чунки, биз ўша даврни кўзи ва жамоатчилик талаби билан спектакл яратиб, томошабинни ўзимизга ишонтира олдик назаримда. "Мирзо Улуғбек” спектаклининг ютуғи, шунда деб ўйлайман. Бу спектаклни учинчи бор саҳналаштирилиши бўлиб, бундай ракурсда ҳеч ким талқин қилмаган эди. Турғун Азизов билан иккинчи марта, биргаликда саҳналаштирган спектаклимиз Уйғун ва Иззат Султоннинг "Алишер Навоий” пьесаси асосида бўлди. Унга ҳам янгича талқин, янги фикр киритдик. Лекин, бу сафар Турғун Азизов, менинг фамилиямни саҳналаштирувчи режиссёр сифатида ёздирдилар. Шундан сўнг, яна биргаликда 3 та спектакль қўйдик. Уларда ҳам номим саҳналаштирувчи режиссёр деб ёзилди. Булар, Абдулла Қодирийнинг "Меҳробдан чаён” асари, Эркин Хушвақтовнинг "Чимилдиқ” ва "Машраб” пьесалари асосидаги спектакллар. "Машраб” спектаклидан сўнг, Турғун Азизов ўзлари алоҳида, мен ўзим алоҳида спектакл қўя бошладик.

Феруза Фаттохова: - Демак, шундан сўнг ўзингиз режиссёр сифатида спектакллар саҳналаштира бошлагансиз?

Мунаввара Абдуллаева: - Йўқ, маълум бир муддат сабабларга кўра, танаффус бўлди. Сўнг, Ўзбек Миллий Академик драма театрига кириб келишим, Эркин Хушвақтовнинг "Қирмизи олма” пьесаси асосидаги спектаклни саҳналаштирганим бўлди. Сўнг, Эркин Хушвақтовнинг "Андишали келинчак”, Зулхумор Солиеванинг "Бевалар”, Санжарали Имомовнинг "Дадажон демайман” каби пьесалари асосида, Ўзбек Миллий Академик драма театрининг ўзида, умумий ҳисобда 14-15 спектаклларни саҳнага қўйдим. Яна Ўзбек Давлат Драма театри (Аброр Ҳидоятов номидаги)да бош режиссёрман. Бу йил шунга ҳам 5 йил бўлди. У ерда ҳам, ҳар йили 1-2 спектаклни саҳналаштириб, саҳнага қўяман. Абдулла Қаҳҳорнинг "Аяжонларим”, Уильям Шекспирнинг "Қийиқ қизнинг қуйилиши” каби пьесалари асосида, спектаклларни саҳналаштирганман. Яқинда, драматург Рихсивой Муҳаммаджоновнинг "Макр” деб номланган пьесаси асосида, спектакль топширдим. Таклифлар бўлса, бошқа жойларга ҳам бориб, спектакллар қўйиб келаман. Масалан, Қозоғистонда, Олмаотада, бир марта Чимкентда Ўзбек театри очилганида, 2008 йил, "Бевалар” спектаклини қўйиб келдим. Бундан ташқари, вилоят театрларига ҳам чақиришади. Илтимос қилишса, йўқ демайман. Бу режиссёрлик фаолиятим бўлса, актёрлик фаолиятим давомида эса, 30 дан ортиқ роллар ижро этдим.

Феруза Фаттохова: - Бу қадар муваффақиятларга эришишингизни сабаби нимада деб ўйлайсиз?

Мунаввара Абдуллаева: - Мени бахтим шунда-ки, мен катта-катта устозлардан сабоқ олдим. Педагогика борасида Омон Абдураззоқов, Надежда Павловна Никиферова, Иосиф Радун, Изза Исеева, Арсен Исмоиловлардан сабоқ олганман. Уларни ижоди, менга фикр юритиш учун, хулосалар чиқариш учун асос бўлган деб ўйлайман.

Феруза Фаттохова: - Нима учун кино режиссёрлигига ҳам қўл урмагансиз?

Мунаввара Абдуллаева: - Мен инсон нимага ўқиган бўлса, шуни қилиши керак деб биламан. Масалан, мен қўшиқ айта олмайман, ёки рақс туша олмайман. Шулар каби, кинорежиссёрлик ҳам бир алоҳида касб. Мен ўйлайман-ки, кинорежиссёрлар театрда спектакль қўя олишмайди. Шунингдек, мен ҳам кинода режиссёр бўла олмасам керак, ахир мен унга ўқимаганман. Мен театрда спектакль қўя оламан ва кинода роль ижро эта оламан, ҳамда шуни биламан деб ўйлайман. Кинони яхши кўраман, ролларга таклиф қилишса бориб роль ижро этаман, лекин кино олишга қизиқмаганман. Кинорежиссёр бўлиш ниятим йўқ.

Феруза Фаттохова: - Ҳозирги театр билан олдинги театрни фарқи нимада деб ўйлайсиз?

Мунаввара Абдуллаева: - Олдинги Мустақилликдан олдинги театр билан ҳозирги театрни репертуарида жуда катта фарқ бор. Мустақилликдан олдинги театрда кўрсатма бўлиб, унда биз улар берган кўрсатмалар асосида, уларнинг сиёсатини ёқлашимиз ва қахрамонларини ёритишимиз керак эди. Чекловлар ҳам кучли бўлган. Репертуар танлаш, шунинг учун ҳам қийин бўларди. Ҳозирги Мустақиллик даврида эса, ҳоҳлаган мавзуни танлаб олиш мумкин. Ҳозирги даврда репуртуар танлашда ундай чекловлар йўқ, имконият катта. Театр ҳоҳласак ёки ҳоҳламасак, бу ақл ўргатадиган жой эмас, аксинча бу дам оладиган жой. Биз томошабинни кўнглини топа билишимиз керак. Ҳамма ҳар хил йўналишдан, кимдир комедиядан, кимдир драмадан ва яна кимдир трагедияни кўриб дам олади. Биз буларни ҳам ҳисобга олишимиз керак. Ҳатто ҳозирги вақтда давлат театрларида ҳам коммерческий, яъни тижорат спектакллари қўйилади. Унинг билетини нархини, ўша продюсерлар яъни ҳомийлик қилган одамлар белгилашади. Давлат спектаклларини билети, уларга нисбатан арзон. Мустақилликдан олдинги даврда тижорат спектакллари умуман мумкин эмас эди. Ҳозирги даврда ундай чекланишлар ва тўсиқлар йўқ. Ҳоҳланг, қўлингиздан келса, четга чиқиб спектакль қўйиб келишингиз ҳам мумкин.

Феруза Фаттохова: - Қайси спектакллар коммерческий, яъни тижорат спектакли бўлди?

Мунаввара Абдуллаева: -. Ўзбек Давлат Драма театрида (Аброр Ҳидоятов) Эркин Хушвақтовни асари "Эски муҳаббат” пьесаси асосидаги спектакль тижорат спектакли.  У спектаклга бир Шаҳрисабзлик йигит ҳомийлик қилганди, сўнг у бу спектаклни театрга совға қилди.

Феруза Фаттохова: - Театрга томошабинлар ўзлари, ўз ҳоҳишлари билан тушишмоқдами?

Мунаввара Абдуллаева: - Ҳа, ҳозирги кунда илгари вақтдагидек уюштиришлар йўқ. Томошабинлар ўзлари, ўз ҳоҳишлари билан кассадан билет олиб, спектаклларга тушишмоқда. Театр ҳам шунга ўрганмоқда. Қанча одам тушса, ўшаларга спектакль қўйилмоқда. Олдинги даврга ўхшаб, "зал тўлса спектакль қўямиз”, деган гап-сўзлар йўқ. Ҳозирги кунда томошабин ўз ҳоҳиши билан театрга қайтди.

Феруза Фаттохова: - Аёл киши сифатида режиссурага қўл урганингизда қаршиликлар бўлганми?

Мунаввара Абдуллаева: - (жилмайиб) Қаршилик ҳозир ҳам бор. Аёл режиссёрлар театрда бармоқ билан санагулик. Жуда ҳам кам! Мен ўйлайман – ки, улар ичида биринчиси ўзим бўлган бўлсам ҳам, ажаб эмас. Ҳозирги кунда мана Нодира Махмудова ва яна бир – иккиталар бор. Ўзимдан аввалгиларини эса, мен эслай олмайман. Ўзи режиссурага аёллар жуда кам қўл уради, чунки жуда ҳам қийин иш. Биринчидан, эркакча характер бўлиши керак! Иккинчидан принципиал бўлиши керак, аёл киши бўлса ҳам! Гапида тура олиши ва уни исботлай билиши керак! Аёллар кўпинча принципиал, яъни қайсар бўлмайди. Режиссёр дегани, бу ташкилотчи дегани, яъни ўша битта спектаклни саҳналаштириш жараёнида актёрлар билан ишлаш, рассом билан ишлаш, либос устаси билан ишлаш, реквизит цехи билан ишлаш, мусиқа цехи билан ишлаш, буларни ҳаммасини,  ўша режиссёр битта жойга жамлаши керак! Булардан энг оғири, репетиция жараёни бўлиб, актёрлар билан ишлаш! Бундан ташқари, яна шунча ижодкорлар билан ишлаш осон эмас. Мисол учун, либос устаси билан ишлаш ҳам кўп нарсани ҳал қилади. У бир костюмни чизиб келса, у ўша спектаклда акс этиши керак бўлган даврга мос бўлмаслиги ёки актёрлар кийиши учун қулай бўлмаслиги, ўша спектаклни ғоясини очиб беришга хизмат қилмаслиги ҳам мумкин. Ана шунинг учун, режиссёр ҳар битта персонажни костюмини устида ҳам ишлайди. Кейин эса мусиқа, бунда ҳам ким нечта вариантини олиб келади. Баъзида янги ёзилса, бастакор билан ҳам ўтириб ишлаш керак. Агар янги ёзилмаса, эски подбор бўлса, яъни танлаш керак бўлса, уларни ҳар бирини ўтириб эшитиб, у мусиқа спектакл учун хизмат қиладими - йўқми, ҳаммасига аҳамият бериш керак. Кўряпсизми, битта режиссёрни, актёрлар билан ишлашдан ташқари қанча вазифаси бор! Энг охирида эса рассом билан ишлаш. Рассом спектаклни умумий кўринишига жавоб беради. Хуллас, режиссёр уларга, яъни ижодкорларга фикрини ўтказа олиши керак! Ўзини фикрига керакли нарсани, улардан талаб қила олиши керак! Ижодкорлар "мана шу нарса керак”, деса  режиссёр ҳам "ҳа керак экан” деб турса бўлмайди. Унда у режиссёр бўлмайди! Аёл кишида кўпинча бундай хусусиятлар бўлмагани учун, аёлларни кўпи режиссурага қўл урмайди.

Феруза Фаттохова: - Бу борада тортишувлар ҳам бўлиб турадими?

Мунаввара Абдуллаева: - Мен кўпинча театршунослар билан жанжал қиламан. Айниқса, спектакль топшираётган вақтимда кўп тортишаман. Яна бир хилларида танқидчилар тўғри танқид қилса, бир хилларида ғараз ният билан танқид қилишади. Лекин, кўп танқидчиларимиз ҳам эркаклар! Танқидчиларимиздан аёллар кам! Спектакль топшираётганимизда, эркак танқидчилар ўтиришади. Аёл киши бўлганим учун, ютқазишимни, мен битта спектакль топшириш вақтимда билдим. "Бевалар” спектаклимни топшириш вақтида, муҳокама бўляпти. Ана шу вақтда, спектакль мазмунига кўра, Раъно исмли бева аёлга, Анвар ака деган инсон келиб, "менга турмушга чиқинг” дейди. У аёл эса "йўқ” дейди. Ўша муҳокамада эса, "Раъно билан Анварни ўртасида озгина муҳаббат пайдо қилиш керак, бўлмаса Раъно унга турмушга чиқа олмайди” деб айтишди. Мен бўлса муҳаббат линиясини иккаласини ўртасига қўймадим. Сабаби, сюжетга кўра, Раъно Анвар деган инсонга қачонки, у кишини қизи аёлни ёнига келгандан кейин,  у қизни кўриб, у кишини болалари борлигини билиб, турмушга чиқишга рози бўлади. Аёл киши болалар учун, ҳамма нарсага рози бўлади. Унга бу ёшда, ўртада муҳаббат бўлиши шарт эмас. (Менга қарата, "сизлар қиз бола бўлганингиз учун мени тушуняпсизлар”) Лекин у танқидчилар, яъни эркаклар тушунишмади. Улар "йўқ” дейишди. Спектакль охирида Раъно, Анвар аканинг Дилдора қизини "ойижон” деган сўзини эшитиб, қандай рози бўлганини билмай қолади. Анвар акани Дилдора қизи келиб, ўша аёлни кўндиради. У аёлни ҳаётига бола керак эди ва у эрни деб эмас, бола учун турмушга чиқди! У аёлга "эр керак эмас, бола керак” десам, эркак зоти бир овоздан "йўқ” деб туриб олишди! "Сиз муҳаббат пайдо қилишингиз керак эди” дейишди. (кулиб) Эркакларга муҳаббат керак экан! Мен айтдим, "мен аёл кишиман, менга ишонинглар, мен аёлни билганим учун, шундай йўналиш қўйдим, иккаласини ўртасига муҳаббат шарт эмас” дедим. Спектаклни эса кўп тортишувлардан сўнг қабул қилишди. Мана шундай вақтларда аёл бўлганим учун ютқазиб қўяман. (кулади.) Тортишувлар, қаршиликлар ҳали ҳам бўлиб туради.

Феруза Фаттохова: - Сиз спектакль учун мавзу танлаганингизда, асосан нимага асосланиб танлайсиз, томошабинга нима бера олишини ҳисобга оласизми?

Мунаввара Абдуллаева: - Албатта. Масалан, мен яқинда Ўзбек Давлат Драма театрида (Аброр Ҳидоятов театри) "Макр” деган спектакль топширдим. Драматург Рихсивой ака Муҳаммаджонов битта пьеса олиб келдилар. Ўша пьеса мавзуси (яқиндаги ишимдан айтиб беряпман) эркаклар ҳам, аёллар ҳам ҳозирги кунда кўп фолбинларга юришлари ҳақида эди. Рихсивой ака бу пьесани ниҳоясини фожеа даражасига олиб келмагандилар. Мен эса шундай қилдим, яъни, уларни айтгани ҳаммага ҳам, фожеа олиб келмайди, лекин баъзида шундай фолбинларни айтган гаплари фожеага олиб келиши мумкин. Шунинг учун, мен айтмоқчи эдим-ки, "эй ўртоқлар фолбинларга борманглар. Бу биринчидан шариат бўйича ҳам гуноҳ. Иккинчидан, нима учун битта инсонни гапи, сизни тақдирингизни ҳал қилади? Сиз нима учун унга ишониб иш қилишингиз керак?” Мана шу мавзу, мени ўзига тортди. Мен айтганимдек, Рихсивой ака пьесани охирини фожеа билан тугатиб бердилар. Кейин яна театршунослар, "йўқ фожеа билан тугамасин” деб айтишди. "Хўп” дедик, кейин уни бошқача вариантини топиб, ўзгартириб топширдик.

Феруза Фаттохова: - Театрни яна ҳам ривожлантириш учун, ҳозирги кунда нималар керак деб ўйлайсиз?

Мунаввара Абдуллаева: - Театрни ривожлантириш учун, яхши пьесалар керак! Мен театр йиғилишларида ҳам айтаман, драматургларимиз пьеса ёзишда жуда ҳам қийналишади. Улар саҳнани қонун-қоидасини, ҳозир томошабинга нима ёқишини яхши билишмайди. Пьеса ёзаётганда, драматургияни қонун-қоидасини билса, у жуда чиройли пьеса чиқиши мумкин. Афсуски, ҳозирги пьеса ёзаётган драматургларимиз, драматургияни қонун-қоидасини билишмайди. Менга шундай песаларни олиб келишади-ки, мен уларни ҳатто пьеса деб ҳам айта олмайман. (афсуслангандек) Ўқишга кетган эссиз вақтим, деб айтаман. Уларга ўргатаман, мисол учун, Шекспирни бир пьесасини олиб охиригача ўқиб чиқинг, битта воқеа бошланади, тугун тушади. Масалан, "Ромео ва Жулетта” асарини олайлик. Икки ёш бир-бирини кўриб қолдими, ваҳоланки, икки оила олдиндан душманмиди, воқеалар ривож бериб, охирида фожеа билан тугади. Битта пьеса давомида, бир воқеа бошланиб, охирида битта воқеа ҳал бўлади. Ҳозиргилар нима қилишади? Пьеса бошланади ҳам, тугаб ҳам бўлади. Лекин, воқеадан дарак йўқ! Пьеса, фақат гап билан ўтади! Биз агар асарни ғояси томошабинни ўзига торта олсагина, албатта муаллиф билан ишлаймиз. Асарни асар ҳолига келтирамиз, сўнг фалончини пьесаси деб чиқади, кейин биз режисссёрлар орқада қолиб кетамиз. Чунки, театрда соавтор яъни, ҳаммуаллиф деб ёзилмайди.

Феруза Фаттохова: - Сиз ўзингизга рақобатдош деб кимни айта оласиз?

Мунаввара Абдуллаева: - Аёл режиссёрлар жуда кам. Битта шогирдим бор, уни мен рақобатдош деб айта олмайман, Нодира Махмудова. Келажакда ундан яхши режиссёр чиқиши мумкин. Театрда рақобат бўлиши керак эмас! Театр бу -  ўйловли жой! Рақобат бу бизнесга тегишли! Бу ерда эса фикрлар жанги, фикрлар натижаси бўлиши керак! Театр соҳасида, яхши режиссёрларимиз кўп.

Феруза Фаттохова: - Ҳар бир спектаклни саҳналаштиришнинг ўзига яраша қийинчилиги бўлади. Саҳналаштиришга қийналган, энг эсда қолган спектаклингиз қайси бўлган?

Мунаввара Абдуллаева: - Энг эсда қоларлиси, ўтган йили "Фаридани дил дафтари” спектаклини топширдим. "Чолиқуши” асари асосида эди ва шу спектакл устида 8 ой давомида ишладик. Асар жуда катта эди ва ҳар битта картинасини ишлагандан сўнг, ундан кейингисига боғлаш тарафларини ўйлаб топиш қийин бўлди. Бир саҳнани ишлаймиз-да, кейин олиб ташлаймиз. Энди тирик муаллифлар бўлса, "мана бу сўзни қўшиб юборинг, мана бундай ўзгартирайлик” деб айтасиз. Лекин, бу классик асар, унга сўз қўшиб бўлмайди. Биз версия қўшишимиз мумкин, лекин у сўз билан бўлиши керак эмас! Бу асарни мазмунини ҳамма билади. Комронбек уйланади, хотини вафот этади, битта ўғиллик бўлади. Фарида ҳам Докторбейга турмушга чиқади ва у ҳам вафот этади. Шундан кейин, улар топишишади. Энди бизни ўзбек томошабинларимиз, буни қабул қила олишмайди. Бу уйланибди, буниси эрга тегибди, бу қандай севги дейди. (кулади) Шунинг учун, мен ўйланиб, бундан воз кечиш керак дедим. Натижада, спектаклда икки ёшнинг севгиси ҳаёт қийинчиликларида синалди, топталди, сўнг булар яна топишишди! Йигит ҳам, қиз ҳам хиёнат қилмади! Булар фақат, севгисини синади деган версияни қўйиб, бошқа линияларини олиб ташладим. Шундай қийинчиликларни енгиб, "Фаридани дил дафтари” томошабинларга ҳавола қилдик ва манзур бўлди деб ўйлайман.

Феруза Фаттохова: - Энг тез муддатда тайёрланиб, саҳнага чиқиб кетган спектаклингиз?

Мунаввара Абдуллаева: - "Қирмизи олма” спектакли, 1 ойда саҳнага чиқарганман.

Феруза Фаттохова: - Кўнглингиз тўлмаган спектаклларингиз ҳам бўладими?

Мунаввара Абдуллаева: - Ҳа. Бир хилларида топшираётганда шошиб қолинади. Сўнг, уларни кейинги қўйилаётганда тўлдириб борилади. Мисол учун, "Андишали келинчак” мана шу жараёнда мустаҳкамлаб борилди. Кейинги премъералар вақтида, кўрилиб бўлак – бўлак олиб, тўлдириб, тўғрилаб кетдик.

Феруза Фаттохова: - "Андишали келинчак” энг узоқ вақт мобайнида қўйилган спектакллардан бири. У биринчи марта нечанчи йилда қўйилган эди? Шу вақтгача неча марта қўйилди?

Мунаввара Абдуллаева: - Биринчи марта 2006 йилда 23 июнда қўйилганди. Ҳалигача қўйиб келинмоқда. Биз биринчи 100 чи қўйилишини қилдик. Кейин эса 500 чи қилинади. Лекин, биз юбелей қилмадик, чунки ўртадагилари қилинмайди, яъни 200- 300 чи марта қўйилишлари.

Феруза Фаттохова: - Мисол учун, авлодма - авлод айтадиган бўлсак, Сора Эшонтўраева, Шукур Бурҳон каби, буюк актриса ва актёрларимизни издошлари деб кимларни айта оласиз?

Мунаввара Абдуллаева: - Мана шу Ўзбек Миллий Академик драма театрини актёрлари жуда иқтидорли. Сора опа Эшонтўраева, Шукур ака Бурхоновлар ўтиб кетишди, ҳозирги кунда эса Яйра опа Абдуллаева, Зикр ака Муҳаммаджонов, Толиб ака Каримовлар борлар. Улардан кейинги авлод ҳам, уларнинг ижодий йўлини давом эттиришяпти. Ҳатто, янги келган актёр ҳам ҳеч бошқа йўлдан кетмайди ва шу йўлга кириб кетади, мен шунисига қойилман, ҳамда шундан жуда хурсандман. Масалан, 25 та актёр Ўзбек Миллий Академик драма театридан,  Ўзбек Давлат Драма театрига (Аброр Ҳидоятов) ўтганда, 2 театрни актёрларини қўшиб, режиссёр Баҳодир Йўлдошев, драматург Учқун Назаровнинг "Қора Камар” асарини саҳналаштирган. Ўша ерда иккита театр актёрларини ижро услуби ажралиб турибди, яъни бошқача-бошқача. Ўзбек Миллий Академик драма театрининг актёрлари, томошабин қалбига етиб бориш йўлини билишади! Актёрлар фақат томошабинни кўнглидагидек гапиришади. Бошқа театрда актёрлар ижроси бошқача, уларни ўз йўли бор. Бу ерда эса ҳар бир актёрни йиллар давомида қўйган пойдеворини, кейинги авлодлар сақлаб келишмоқда. Кўп театрларда, янги актёр келса, бу нарсани бузиб, бошқа тарафга олиб кетиб қолиши мумкин. Мисол учун, актриса Дилноза Кубаевани мен "Андишали келинчак”ка олиб келганимда, адашмасам, 2 - курсда ўқир эди. Ўтган 2 йил давомида шу қиз, устозларни йўлига кириб кетди. Рихси Иброҳимова, Тўти Юсупова, Зикр Муҳаммаджонов, яна Ёқуб ака Аҳмедов ҳам рол ўйнаб турадилар. Турғун ака Азизов эса режиссурага кириб кетдилар. Булар бир авлод. Булардан кейингилар эса Рустам Каримов, Абдураим Абдуваҳобов, Тохир Саидов, мана энди булардан кейинги авлодлар, энди ёшлар. Мана шу ёшлар ҳам, устоз авлодларни йўлига кириб кетишди.

Феруза Фаттохова: - Сиз шогирд танлаганингизда, нимага асосланиб танлайсиз маблағига, иқтидорига ёки ташқи кўринишига?

Мунаввара Абдуллаева: - Мен учун уччаласи ҳам жам бўлиши керак! Агар актёр иқтидорли бўлса-ю, лекин ташқи кўриниши хунук бўлса, шогирдликка олмайман! Мен ўйлайман-ки, актёрни кўрганда томошабин маза қилсин. Ўша актёрни кўринишига ва ҳуснига лол қолсин. Бу ҳам актёрни 50 фоиз ютуғи ҳисобланади. Гўзал бўлсин, маҳорати бўлсин. Агар гўзал бўлса-ю, маҳорати бўлмаса ҳам, мен ундайлардан воз кечаман. Чунки, қуруқ гўзаллик ҳам ҳеч нима бермайди! Актёр танлаётганда, жуда ҳам инжиқман. Таниш- билишчиликларга ҳам қарамайман. Чунки, мен юлдуз чиқаришим керак, театрларга актёр тайёрлашим керак. Шунинг учун, мени курсимни тугатаётганларни театрлар кутиб туришади. Худо ҳоҳласа, бу йил янги курс оламан.

Феруза Фаттохова: - Ўзингизни шогирдларингизни ижодини кузатиб борасизми?

Мунаввара Абдуллаева: - Албатта кузатаман. Албатта уларни текшираман ва  назорат қиламан. Уларни ўзлари ҳам телефон қилишади. "Мунаввара опа мана бу куни келинг, премъера ёки сдача” деб. Мен бир нарсадан хурсандман, ҳатто битириб кетишган бўлса ҳам, ҳали ҳам мени чақириб фикримни сўрашади. Актриса Дилноза Кубаева бўлса, доим қўрқиб туради. У яқинда, "Одам савдоси” спектаклида бош қаҳрамон ролини ижро этди. Спектаклдан сўнг, саҳнада мени кўриб беркиняпти. Мен бундан хурсандман, демак шогирдларим, яъни болаларим изланишда! Мен яхши роль ижро этдим дейишмайди. Агар улар "мен яхши роль ижро этдим” деса, улар рол ижро этишни тўхтатса ҳам бўлади. Мисол учун, "мен ҳам яхши спектакль қўйдим” деган куним, режиссурани тўхтатаман. Чунки, ижодкор ҳеч қачон ўзидан қониқмаслиги керак деб биламан.

Феруза Фаттохова: - Ўғлингиз режиссёр Дилбек Тўраев ҳам ўзингизни шогирдингизми?

Мунаввара Абдуллаева: - Йўқ, у режиссёрликда ўқиган. Мисол учун, у уйга борганда, менга савол беради ёки маслаҳат сўрайди. Ана шунда мен маслаҳат бераман, ёки саволларига жавоб бераман. Лекин, ўқиш жараёнига аралашмайман. Нимага? Чунки педагог этикаси бор, унинг домласи мендан хафа бўлиб қолиши мумкин.

Феруза Фаттохова: - Уни ишларини кузатасизми?

Мунаввара Абдуллаева: - Ҳа. Ҳозирда 2 та фильм суратга олди. Шу кунларда учинчи фильмини бошлаш ҳаракатида. У ўқишни битирганига 2 йил бўлди.

Феруза Фаттохова: - Ўғлингизни биринчи режиссёрлик иши, "24” фильми экранга чиққанда, фильмни танқидий тарафлари кўп бўлди.

Мунаввара Абдуллаева: - Ҳа, шундай бўлди.

Феруза Фаттохова: - Мунаввара Абдуллаевадек инсонни, режиссёрнинг ўғлидан бундай фильм кутмаган эдик, деган фикрларни ҳам эшитдик.

Мунаввара Абдуллаева: - Гап шунда-ки, ўша режессурага қўл урадиган одам қачонлардир, нимадандир бошлаши керак. Мен уни олдиндан "Дилбек бирдан яхши фильм ололмайсан. Бу сени биринчи фильминг. Танқидий фикрлар ҳам, яхши фикрлар ҳам бўлади. Сен яхши фикрларга раҳмат дегин, танқидий фикрларга кўпроқ аҳамият бергин” деб тайёрлаганман. Мисол учун, ҳар қандай ишда ҳам биринчиси яхши чиқмайди. Агар биринчиси бўлмаса, иккинчиси ҳам бўлмайди. Мен у фильмда нимага хурсанд бўлганман? Ўғлим биринчи бор режиссёр бўлиб, актёрлар, оператор билан ишлаш қандай, монтаж жараёни ва мустақил улар билан ишлаш қанақалигини билди! Институтда ўқиш жараёнида таълим олгани бошқа, мустақил қилинган иш бошқа! Фильм продюсерлари ҳам бу нарсани билишган ва шунга рози бўлишган. Фильмни яхши тарафлари ҳам, ёмон тарафлари ҳам бўлди. Шу фикрлар ичида, Феруза Нодировани ўғлим ҳақида "бошқаларга ўхшамаган, ўз услубини қидирган” деган фикрлари ёқди. Ростдан ҳам шундай бўлган деб ўйлайман. Ундан кейинги фильми, "Юзма-юз” бўлди. Лекин у ерда, режиссёр Жаҳонгир Қосимов раҳбарлик қилиб турди, аммо Дилбек у ерда ҳам анча нарса ўрганди. У режиссёр Мунаввара Абдуллаеванинг ўғли бўлгани билан, кўп нарсада фикр юритиши бошқача. Баъзи бир жойларда, фикрларимиз зид келади.

Феруза Фаттохова: - Лекин, сиз уларга қаршилик қилмайсиз?

Мунаввара Абдуллаева: - Йўқ. Мен фикримни айтаман, олса олди. Лекин, мен ўғлимга шуни оласан деб туриб олмайман!

Феруза Фаттохова: - Лекин, сиз мен ёшлардан талаб қиламан, аммо ўзимни ўғлим у даражада чиқариб бера олмаяпти деб қўрқмайсизми?

Мунаввара Абдуллаева: - Йўқ. Дилбекни фикр юритиши замонавий. Мен буни кўп сезаман. Уйда фильмларни бирга ўтириб кўрамиз. Мен ўзбек режиссёрлари билан мулоқотда бўлганимда ҳам, ўғлимни уларга ўхшамаган тарзда фикр юритишини сезаман. Соҳиб Аббосхон, Жаҳонгир Аҳмедов, Рустам Саъдиев мана шулар билан мен кўп мулоқат қиламан–ку,  уларни фикр юритиши умуман бошқача. Дилбекни фикрлари эса умуман бошқа. Шунинг учун, мен "сен ўз фикрингни исботлашинг учун, тахминан 14-15 та фильм қўйишинг керак” деб айтаман. "Ўшандагина сен ўзингни фикрингни очадиган фильм қўясан” дейман. Мен қувонаман–ки, у ҳоҳ театр, ҳоҳ тв, ҳоҳ кино режиссёри бўлсин, у ҳаммага ўхшаш фикр юритса, у режиссёр бўлмайди. Шунинг учун мен, уялмайман ҳам, қўрқмайман ҳам. Ўғлим режиссёрликда ўзини йўлини топиши керак. Агар мен унга босим қилсам, кейин у ўзи мустақил бўла олмайди.

Феруза Фаттохова: - Дубляжда ҳам фаолият юритасизми?

Мунаввара Абдуллаева: - Ўзим ижро қилган деярли ҳамма ролларга ўзим овоз бераман. Бир-иккита фильмларимга эса, Тошкентда эмаслигимда, бошқа одам овоз берган. Лекин, ўзимни бориб ўтириб сериалларга ва бошқа фильмларга, овоз беришга вақтим йўқ. Кўп чақиришади, мен эса уларга, нафақага чиққанимдан кейин ўтириб овоз берарман деб ҳазиллашаман. (кулади)

Феруза Фаттохова: - Театр сиз учун нима? Бир сўз билан айтганда?

Мунаввара Абдуллаева: - Театр мен учун (тушунтиришга сўз топа олмай). . .  мана қаранг қизлик уйингиз бўлади, кейин турмушга чиққан уйингиз бўлади. Сўнг янги уй сотиб оласиз-а, алоҳида чиқасиз. Мен учун театр уйдек гап. Мени ўзимни уйим бор, оилам бор, мени иккинчи уйим институт дейман, мени учинчи яъни сотиб олган уйим, бориб дам олиб, яйраб - яшнаб иш қиладиган жойим ана шу театр. Чунки, театр бўлмаса бу ердаги фаолиятим бир тийин, деб ўйлайман. Театр бўлмаса, мен болаларни қаерга тайёрлайман? Аммо, шундай ўқитувчиларимиз ҳам бор, улар театрни "Т” харфини ҳам билишмайди. Театрда нима бўляпти, умуман бехабар. Улар тайёрлаган талабалар ҳам, театрга борса ишлай олмай кетиб қолишади.

Феруза Фаттохова: - Сизни саҳналаштирган театрларингизни  оммалашишига сабаб нимада деб ўйлайсиз?

Мунаввара Абдуллаева: - Биласизми сабаб нимада? Ҳамма зўр нарсалар оддий бўлади! Мана шу ҳаётимизда, ўзбекни қизиқтирадиган оиладаги, уйдаги муносабатдаги икир-чикирини, мен катта қилиб, саҳнага олиб чиқаман. Уни ўзлари кўришади ва бу уларга ёқади. Бу нарсаларни, мураккаблаштириб, психологик юк қўймайман, содда қилиб олиб чиқаман. Ана шу содда нарсани, ўзбек халқи ёқтиради. Мен сабаби шунда, деб ўйлайман.

Феруза Фаттохова: - Бу билан томошабинга мослашиш бўлиб қолмайдими?

Мунаввара Абдуллаева: - Йўқ. Кўплар шундай деб айтишади. Мен эса бекор айтибсиз дейман. Нимага? Ана ўша "Андишали келинчак” томошабинга мослашган бўлса ҳам, уни ғояси жуда катта. Мен заҳарни ҳам, конфетга ўраб бераман. Чунки, ўша она, қайнона қанақа ўзгаради! Бир сирни очаман, мен спектакль қўяётганимда мана бу ерда муаллифни сўзларига кулишади, мана бу ерга бўлса, мен режиссёрлик топилмаси топишим керак дейман. Комедия саҳналаштираётган бўлсам, мана шу ерга қарсак бўлади, деб ўйлаб қўяман.

Феруза Фаттохова: - Сценарий ҳам ёзасизми?

Мунаввара Абдуллаева: - Йўқ. Сценарий ёзмайман. (кулиб)

Феруза Фаттохова: - Режиссёр аёлнинг оиладаги ўрни ҳақида тўхталиб ўтсангиз. Яъни, ўз оилангиз ҳақида . . .

Мунаввара Абдуллаева: - (кулади) Оилада биттаю битта эрим бор. Тўртта фарзандим бор. Яъни, икки қиз Дурдона, Дилдора, икки ўғил Дурбек ва Дилбек. Олтита набирам бор. (кулиб) Икки қизимни узатганман, энди иккита келин туширишим керак. Катта қизим Дурдона ўқитувчи, кичиги Дилдора аввал актриса бўлган, "Алпомиш” фильмида суратга тушган. Турмуш ўртоғим Рустам Тўраев ҳозир нафақада, у киши ҳам бир умр кино соҳасида,  дубляжда, ҳужжатли фильмларда ишлаганлар.

Феруза Фаттохова: - Нима учун турмушга чиққач, Абдуллаева фамилиясида қолгансиз? Актриса ва режиссёр бўлганингиз учун эмасми?

Мунаввара Абдуллаева: - (кулиб) Йўқ, Абдуллаева доим биринчи ёзилади. Биринчи бўлишни ҳоҳлайман, шунинг учун фамилиямда қолганман. Камчилигим шу, чунки мактабда ўқиганимда доим биринчи партада ўтирардим. Журналда ҳам, бирор бир рўйхат қилинганда ҳам, мени фамилиям биринчи чиқишини ҳоҳлайман.

Феруза Фаттохова: - Сиз саҳналаштирган спектакль намойиш этилаётган вақтда, тасодифан актёрларни ролдаги сўзларини ёддан чиқариб қўйиш ҳолати, ёки бирор нарсани унутишган ҳолати бўлганми?

Мунаввара Абдуллаева: - Бундан ҳам даҳшати бўлган! "Машраб” спектаклини қўйиб, топшириш вақти эди. Эрталаб соат 11.00 да спектаклни биринчи намойиши бўлиши керак. Телевидение ва радиодан, газеталардан журналистлар, вазирлик вакиллари, кўпчилик келган. Энди спектаклни намойиш этамиз десак, бош қаҳрамон ролини ўйнайдиган актёр йўқ! Афсуски, уни дублёри ҳам йўқ эди... (хўрсиниб) Чиқиб, спектакль ўша куни қўйилмаслигини эълон қилишга мажбур бўлганмиз. Чунки, актёр бетоб бўлиб қолган экан . . .  Кейин спектакль 15 кундан сўнг намойиш этилган.

Мунаввар Абдуллаева билан суҳбат жараёнида у кишида самимий она қиёфасини кўрдим. Лекин, керак бўлганида, бу аёл театр саҳнасида ижодий гуруҳга раҳбарлик қила оладиган чинакам режиссёр бўла олишини ҳам тушундим. Мунаввара Абдуллаева бугунги кун томошабинига, театр саҳнасида айнан қандай спектакль кераклигини биладиган режиссёр деб ўйлайман. Келажакда улардан албатта, томошабинлар қалбидан жой оладиган янги спектакллар кутиб қоламиз.

Феруза Фаттохова