Хозиргина "тв 1000" каналида томоша қилган "Учитель на замену" фильми , мана шу мақола "Чоршанба-фикристон" рукнимизда пайдо бўлишига сабаб бўлди.
Бу фильм мен учун икки нарсага эътибор қаратишга ундади: 1. Куч аслида қаерда? 2. Эски замонда мактабдаги примитив тарбия тури бўлган "Эти сизники, суяги бизники" аслида доно стратегиямиди?
1. Куч аслида қаерда, ёхуд энг кучли инсон бу:
Рўпарангдаги сенга бўлаётган агрессияга, қарши агрессия билан эмас, ижобийлик билан курашиб, уни ижобийлик билан енга олиш! Унинг мақсадига тобе бўлиб , у агрессияни сени эгаллаб олиб, сени ютқазишингга эмас, сени хиссиётинг унинг хиссиётидан устун келиб, уни хиссиётинг билан алиштириб эгаллашингда.
Сизни кимдир хаммани олдида хақоротлаб турса, худди шу тариқа жавоб бермаслик ЖУДАЯМ ҚИЙИН НАРСА!
Куч эса, хамиша энг оғир машшаққатни енга олишлик билан аниқланади! Сабр, матонат тушунчаларини тарбиялаш билан иш битмайди, ички дунёингизни аввал "уборка" қилмас экансиз , сабр ва матонат тарбияга бўй бермайди!
Рамазон ойида, кўпинча сабр ва матонат керак-деган гапларни учратамиз. Аслида иймон кучли бўлмаса, сабр ва матонат бўй бериши қийин масала. Инсонни қўйилган мақсадидаги КЕРАК тушунчасига қараб, ЧИДАЛИШ турлари енгилади. КЕРАКи суст , ё умуман йўқ бўлса , ЧИДАШдан не фойда?
Оддий сўздаги ифодаланган тушунчалар.
Юқоридаги фильмда, ўқитувчининг мақсади, ўқувчилар билан тил топишишдаги стратегияси, мана шу куч билан намоёнланади. Шунчаки чидам эмас, балки қўйилган мақсад: уларнинг қалбига йўл топиб, шу йўл билан тарбияга чақириш. Қийин ва машшаққатли йўл... Лекин масаланинг бошқа тарафи хам бор, ва бу:
2. Мактабда ким кимга қўл кўтариши мумкин?
Кулгули савол а? Хеч ким хеч кимга, албатта! ЛЕКИННННН!
Ўсмирлик даври энг оғир ва энг маразм даври, тўғриси. Қон қайнаган, гормонлар жўш ураётган ва инсониятда етуклик давридаги қайноқ даври, жуда оғир аслида. Хаммаси аралашган пайти ва дунёқарашлар хам шаклланаётган пайти, қизиқишлар кучайиши, ўз МЕНлигини химояси ва кўрсатиши, хуллас, барча хисиётларнинг энг пик пайти.
Хиссиётлар деганда, фақат ёқтириш эмас, бошқа хиссиётлар хам нозик пайти: масалан, агрессия!
Биласизми, тв орқали ўқитувчиларни калтаклаётган ўсмирлар, дунё миқёсида кўпайиб бораётганини кўрар эканман, бир фикрни кўп тахлил қила бошладим: Аслида, эски замондаги мактабда примитив "Эти сизники, суяги бизники" тарбия тури аслида доно стретегия бўлгандир? (Домлага келтирилган ўқувчини ота онаси, мана шу сўз билан болани мактабга топширган. Натижада домла болани айби учун суягига путур етмаган тарзда, савалаши мумкин бўлган)
(Қўрқишадими, демак хурмат қилишади!-мультфильмдан)
Мен ўқиган мактабда, ўқитувчилар ўқувчиларни урарди. Шунга яраша ИНТИЗОМ хам бўларди. Ўқитувчига гап қайтариш дегани эса, бу оламшумул бир сенсация эди. Хамма қўрқарди. Тўғриси, мен умуман калтак емаганман, мақтанишмас, шунчаки мактабдаям роса тилимми бермидурғон адолатпарвар бўлганман ўзиям))) Шиддат билан, қўлини пахса қилиб келаётган ўқитувчига, шартта "Хақ хуқуқлар" борасида моддалар эълон қилардим))) "Хаққиз йўқ!"
Лекин, ўзи калтак ейишга лойиғам бўлмаганман, шунинг учун бу холат кам бўлган. Бир икки марттагина, синфдошлар касрига қолганимда, эшик олдига бир қатор турғазиб қўйиб, навбатма навбат шапатти уриб келаётган ўқитувчи, менга келиб "хуқуқдан дарс олгач" , жавобига фақатгина менга сайраб, кейинги ўқувчидан яна шапатти давомлаб кетгани хануз ёдимда.
Лекинчи... дух дейману, хозир эслайман, ёнимга келгунча юрагим ўзиям банғиллаб кетади деб ўйлаганман. Юрагим уришидан, октябрятлик значокимдаги Володикни болалик чехраси жонланиб, харакатланаётган холатда бўлган)))
Қўрқардик. Хамма ўқитувчилардан қўрқарди.
Эвазига эса, ТАРТИБ ўрнида бўлган!
Хайвондан тортиб инсониятгача , ипини бўш қўйсанг, шаталоқлаш хусусияти бор. Озодлик ва эркинлик тушунчалари ўз йўлига лекин, ана шуларни хам аслида чегараси мавжуд!
Жазоланмагунча, тушуниб етиши қийин.
Европа ва собиқ иттифоқ тузумидаги давлатларда қатъийроқ тарқалган тушунча; болаларнинг хуқуқи химояси НАТИЖАЛАРИга бир қарасангиз... Ўзимизнинг эски замон, примитив "Эти сизники, суяги бизники" тарбиясида фалсафа бордек.
Бекорга эт ва суяк хақида айтилмаган, савала, лекин тан жарохати бўлмасин. Тўғриси, тарбияда мен шу нарса тарафдориман. Ўқитувчи ўқувчига жиддий ёки енгил тан жарохатини етказмаган холда, айби учун ўқувчини яхшилаб савалаш хуқуқини берган бўлардим.
Токи бола-чақалик, керак бўлса набирали ўқитувчини тутволиб уриб, яна уни телефонга мухрлаб интернетда ошкор қиладиган даражага етмасин!
Интернетни бир қаранг, юзлаб видеоларда ўқувчилар истаганича ўқитувчиларини тутволиб ургани бор.
Болангизни химоя қиласизу, лекин ким бўлиб ўсишини хам ўйлаш керак. Эртага ўз ота онасини тутволиб урмаслигига қани кафолат?
Юқорида ўсмирлик даврининг оғир дамларига тўхталар эканман, бу ёшдаги агрессиянинг яна бир омили, бу ўша синфдошлари орасидаги ўз МЕНлигини химоялаш ва юқори тутиш билан боғлиқ. Ўқитувчини уриб, у халқдан салбий жавоб олгани билан, синфдошлари олдида бир неча поғона юқори бўлиши аниқку. Крутой герой!
Ўша ёшдагилар психологияси. Бу ёшда уларга чуқур фикрлашдан кўра, ПОНТ, ЗЎР ва КУЧ тушунчалари юқори бўлади.
Хайвонларда "брачный период" пайтида, эркаклари уришиб кучини кўрсатади, ёки чиройлик патларини кўз-кўз қилишади, бақиришади, хуллас аёли энг аълосини танлаши учун, ўзини минг охангга солади.
Ўсмирлик даври айнан шу хайвонларнинг "брачный период" давридек кечади. Балоғатга етаётганидаги бирданига етуклик гормонлари жавлон урадурғон пайтида , организм учун янги хиссиётлар жунбуши ТЕРАН ФИКРЛАР билан кутиб олиниши жудаям қийин! Бу яна психологик жараён билан уйқашиб, фақат мана шу понт, зўрлик ва менликни кўринишни олға суришга ундайди.
5-6 йил ўтгач, организм бу гормонларга ўрганиб олгач эса, одам сал ўзини тутволиб, босвоган бўлади.
Аммо ўша ўсмирлик пайтида яхши гапдан кўра, қўрқув хиссида ушлаш самаралироқ деб биламан.
Нафақат ўсмирлик балки, аксарият холларда бир хил болакайлар , балки оиладиги тарбия сустлиги ва ёки хамма нарса мумкин кабилидаги тарбия остида катта бўлаётганлари , ўзларини шунақанги тутадики, бир уриб ўлдириб қўйинг келади. Оиласидаги хархашаси ва инжиқлигига кўз юмилганига, мактаб тарбия бериши шарт, сабаби болакай балоғатга етгунча, умрини энг кўп (тарбиядаги энг мухим даври) қисмини айнан мактабда ўтказади.
Хуллас, ўша доно халқимизнинг , доно фалсафаси асосида мактабдаги тарбияни давомлаган бўлардим, бунда ўқувчининг комплекслари хақида қайғурмасаям бўлади. Сабаби, ўқитувчидан бир синф баб-баробар зир титраб турса, қай бири дарсда калтак емасин, бошқа синфдошлари олдида ўзини камситилган хис қила олмайди, чунки ўқитувчи баб-баробар хамма айбдор ўқувчиларни калтаклай олади.
Ўша даврдаги тарбия натижасида, тарихга мухрланган буюк зотларни бугун биламиз. Бугунги давр-чи, шундай шахсларни беряптими?
Афсуски твдан бугунги ёшлардан , бутун мактабга ўқ отиб, қанча болакайларни ўлдириб, тарихга кирганини шохиди бўляпмиз.
Бу эса, оддий адолатсиз хақиқатлардан бири.
Чоршанба-фикристонда бу борада фикрларингиз билан ўртоқлашсангиз.
Eski maktab usuli har tomonlama foydali.
bolla hamma narsani uzi bila boshlaydi gapga kirmasa eytganini qimasa qul oyogiga urib kuzini qurqitib hamma narsani
tugri tushuntrib urgatish keray.bunda usmir davri buladi.
12 dan 14 yoshgacha balogat yoshi buladi bunda ota ona bolasiga yaxshi gap bilan tushuntrib ,urgatib borish keray.
15-18-20 yoshlarda ota ona bolasi bilan urtoqday ,dugonaday bulishi karay deb bilaman.
hamma narsani sirlashish karay deb uylayman.bolasini urtogi kim, dugonasi kim , qaerga ketopti, qaerdan kelopti.
hammasini surash keray.
Bizani oilaga tarbiya juda qattiq bugan.har yakshanba tarbiya soat bulardi.
Dadan har yakshanba bizani stroysa bilan turiyla diyardilada manga anordi chupidan tikonli joyidan olib kel diyardila.
hatto bir birimizdi sanlasak ham har kunlik yomon gapimizgacha yozilib borardi. Tikonni chupidan ham eyardik goxida.
man kuproq uydagi hamma ishni uzim qilardim ,faqat san sanlasam uzimdan 1 yosh kotta opamni gap ishitardim.
biza yoshiydik 10-11 yoshiydim ushandan juda qattiq tarbiyasoatla uyimizda
bulardi.maktabni 10-11 sinfida hech qaerga bormasdim,biror tugulgan kun,
sinfdoshla utirish degan gapla bulardi ,hamma qizla uyimizga kelip
dadamdan iltimos qilib arang ushandayam 15 minut vaqt berilardi manga 15
minutga qaytardim.Hozir uzimni bollarimga qattiq bulomman biza qilgan
xatolani bula qilmasin,Uglim indi 3 ga kiradi tinmay kalima qaytaradi.
xursandman .
Maktab vaqtimiz rus tili darsi edi ushanda 2 etajdan pasga uqtuvchini
poylardik,bexosdan tupuvrordim usha rus tili uqtuvchimizdi boshiga
tushgan sochini urtasi yugiydi usha erga tushdi,srazi qochdim kurdi
baribir .sinfga kirishdan doskaga chiq didi ,sherdi yodladingmi ayt didi
,hammasini aytdim oldingi shrlardi ham ayttirdi ,sinfdan ing aktevi
uzim edim .xulqim yaxshi bulgani uchun indamadi bulmasa qattiqqul
domullo edi hamma qurqardi.
Utuvchila bizaga 2 chi ota ona ,shu uchun ustozingni duosi Olloxni nazdida qabul diyishadiku.Hayotda kasb igallashimiz, pul topishimiz hammasi ustozlardi orqasidan Baxtmizga Sog bulishsin.Dolullola.
Maktabdagi ta'lim-tarbiyaning o'rni ham katta, albatta. Lekin bu yevropa maktablari yomon degani emas. Maktabda bo'lgan o'q otilishini sababi ham o'quvchilarning qo'rqqan yoki qo'rqmaganligida emas. Biz bilgan tarixdagi buyuk shaxslar (Bobur, Beruniy, Buxoriy, va hokazo) yetilishiga sabab ularga oldin diniy bilim berilgan, keyin dunyoviy bilim. Nima yaxshiyu nima yomonligini farqiga boradigan yoshlarga bilim berish ham oson, ham samarali bo'lgan. Hozirgi yoshlar na urf-odatimizni bilishadi, na islomiy bilimga ega. Tarbiyani ham internetdan yoki seriallardan olishayabdi. Ota-onalari esa bolalarini o'zboshimchaligidan shikoyat qilishni bilishadiyu, yechim qidirish o'rniga, ulardan uzoqroq bo'lish uchun, ko'chaga -"o'rtoqlari yoniga" haydashadi.
Men o'qigan maktabda urish yoki qattiq gapirish umuman mumkin emas edi. O'qituvchilarni qattiq hurmat qilardik, va hamma aytganlariga bo'ysunar edik. O'sha vaqtlarda buni sababini tushunmas edim, endi bilaman. Birinchisi, oiladagi tarbiya. Ikkinchisi, o'qituvchilarning o'ziga xos tarbiya taktikasi. Uchinchisi, o'qituvchilarning o'quvchilardan hech narsa tama qilmasligi. To'rtinchisi, o'qituvchi hammani birdek ko'rishi.
Kyinchalik men o'qituvchilik ham qildim. Hech kimni urmadim, so'kmadim, qattiq gapirmadim, o'quvchilarga "siz" deb murojaat qilardim. Shunda ham hamma aytganimni qilishardi, boshqa o'qituvchilardan meni ustun qo'yishardi. Ba'zi ota-onalar ham farzandlari tarbiyasini o'zgarganini aytib, menga raxmat aytishgan.
Muammo urish-so'kishda emas.
Bu borada har bir ota-ona o'ylab ko'rsa, maktab, kollej, oliy bilim yurtlari mudasaddilari ham shu maskanlardagi tartib-intizom, o'qituvchi va o'quvchi munosabatining to'g'ri tashkil qilish borasida fikrlashsalar yaxshi bo'lardi.Chunki borgan sari kelajak avlodimizda kattalarga hurmat pasayib borayotgandek go'yo. Ularning tarbiyasida maktab, kollejlarning roli katta. Buni ota-onalar ham to'g'ri tushunib, his qilishlari kerak. Ertaga qo'pol muomalasi yoki hurmatsizligi uchun o'qituvchisidan dakki eshitib, biz yonini olgan farzandimiz ertaga shu muomalani bizga qilmasmikin?! Shunday holatda o'zimiz nima qila olamiz. Buning oldini olish uchun esa tarbiyachi, o'qituvchilarning bolalarga qattiq turishlari, ularni tergab turishlariga qo'yib berishimiz kerak deb hisoblayman.
Bu ham bir shaxsiy fikr.
Бола тарбияси нафакат мактабда балки энг асосийси оилада булиши керак деб уйлайман